Επιστροφή στη Λέρο;
Το περιστατικό της βίαιης διακομιδής ψυχικά ασθενούς στον Ωρωπό και οι αναγκαστικές νοσηλείες – Τι λένε οι ειδικοί
Το περιπολικό που παρκάρει αιφνιδίως και η γειτονιά που κρυφοκοιτάζει πίσω από τα σφαλιστά παντζούρια. Ενας άνθρωπος, εν εξάλλω καταστάσει, που μεταφέρεται «σηκωτός», κάποιες φορές ακόμη και με χειροπέδες, στο πλησιέστερο ψυχιατρικό νοσοκομείο. Η πρακτική της ακούσιας νοσηλείας, που θεωρείται από τους επαγγελματίες υγείας ως «η έσχατη λύση», ήρθε στην επικαιρότητα ύστερα από ένα βίντεο που έκανε τον γύρο του Διαδικτύου, στο οποίο φαινόταν ο βίαιος τρόπος μεταφοράς ηλικιωμένης από κλιμάκιο νοσηλευτών, οι οποίοι προτού την επιβιβάσουν στο ασθενοφόρο αποφάσισαν να την πλύνουν σε δημόσια θέα με λάστιχο ποτίσματος. Η στάση τους προκάλεσε τον αποτροπιασμό της κοινής γνώμης, ενώ ο αρμόδιος υπουργός διευκρίνισε ότι οι εν λόγω εργαζόμενοι δεν ανήκουν στο ΕΣΥ.
Αν και για την παραπάνω μεταφορά ασθενούς μάλλον δεν είχε προηγηθεί σχετική εισαγγελική παραγγελία, η συζήτηση για τις βέλτιστες πρακτικές της διακομιδής ασθενών, που δεν συναινούν στη νοσηλεία τους, έχει ήδη ανοίξει. «Οι εικόνες θύμιζαν Λέρο», σχολιάζει στην «Κ» ο Αχιλλέας Οικονόμου, ψυχίατρος και πρόεδρος της Ενωσης Επαγγελματιών Ψυχιάτρων Ελλάδας, ο οποίος στο παρελθόν έχει εκπροσωπήσει τη χώρα μας σε συνέδρια για την ακούσια νοσηλεία. «Το νομοθετικό πλαίσιο είναι παρόμοιο σε όλες τις χώρες και ο προβληματισμός για την ορθότερη προσέγγιση είναι κοινός, ωστόσο το ποσοστό των ακούσιων νοσηλειών στην Ελλάδα ήταν υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο», λέει στην «Κ». «Συχνά στην Ελλάδα ο τρόπος διακομιδής των ασθενών είναι εξόχως προβληματικός».
Στη διάρκεια του 2022 θεσμοθετήθηκε η αλλαγή του τρόπου εφαρμογής των ακούσιων νοσηλειών, με στόχο τη μερική απεμπλοκή της αστυνομίας και την εμπλοκή επαγγελματιών ψυχικής υγείας, ωστόσο ακόμη η εν λόγω νομοθεσία δεν έχει πάρει σάρκα και οστά, ενώ έχει προβληματίσει σε διάφορες πτυχές της όσους εργάζονται στο πεδίο.
Το πρωτόκολλο
«Η διαχείριση των περιστατικών τις πρώτες ώρες ακούγεται απάνθρωπη, αλλά εκείνη τη στιγμή είναι ο μόνος τρόπος για να προστατεύσουμε τον ίδιο τον ασθενή, που βρίσκεται σε κρίση και έχει έρθει χωρίς τη συναίνεσή του στο νοσοκομείο», αναφέρει στην «Κ» νοσηλευτής. Οταν οι μέθοδοι «αποκλιμάκωσης» δεν αποδώσουν, οι νοσηλευτές καθηλώνουν τον ασθενή στο νοσοκομειακό κρεβάτι. «Αλλοτε βάζουμε λουριά στα χέρια, άλλοτε και στα τέσσερα άκρα, κάποιες φορές δένεται το δεξί χέρι με το αριστερό χέρι και το αντίστροφο», περιγράφει ο ίδιος. Στη συνέχεια του χορηγείται ενέσιμα κάποιο δυνατό ηρεμιστικό. Εχει συμβεί νοσηλευτές, αστυνομικοί, ψυχίατροι, αλλά και άλλοι ασθενείς να έχουν τραυματιστεί από ασθενή σε κρίση. «Δεν αποκλείεται να έχει μαζί του μαχαίρι, πιστόλι ή απλώς ένα αιχμηρό αντικείμενο», περιγράφουν. «Κάποτε ένας πέταξε κομοδίνο στον διάδρομο, που περνούσε συνεχώς κόσμος, ένας άλλος έσπασε την οδοντοστοιχία συναδέλφου». Η άμυνα, βέβαια, απορρέει από την άρνηση του ασθενούς να νοσηλευθεί· συχνά και από τη μη επίγνωση της ψυχικής του ασθένειας. Κατά κανόνα, τα επόμενα δύο 24ωρα ο ασθενής έχει ηρεμήσει. «Στο μεσοδιάστημα ακολουθούμε το πρωτόκολλο, βάσει του οποίου οφείλουμε σε τακτά χρονικά διαστήματα να τον λύνουμε για να μπορεί να τρώει, να περπατάει, να πηγαίνει στην τουαλέτα».
Για να υπάρξει εισαγγελική παρέμβαση για ακούσια νοσηλεία έχει προηγηθεί σχετικό αίτημα κατά κανόνα της οικογένειας είτε στην αστυνομία είτε στον εισαγγελέα Πρωτοδικών, συχνά μαζί με τη γνωμάτευση ψυχιάτρου· πιο σπάνια μπορεί να γίνει αυτεπάγγελτα από την Εισαγγελία βάσει καταγγελίας ή η οικεία κοινωνική υπηρεσία να κινήσει τις διαδικασίες. Το έργο της διακομιδής αναλαμβάνει –έως τώρα– η αστυνομία.
«Η διαχείριση των περιστατικών τις πρώτες ώρες ακούγεται απάνθρωπη, αλλά εκείνη τη στιγμή είναι ο μόνος τρόπος για να προστατεύσουμε τον ίδιο τον ασθενή, που βρίσκεται σε κρίση».
«Συνήθως η πρώτη –ακούσια– νοσηλεία, αποτέλεσμα ενός πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου, μπορεί να συμβεί στα εφηβικά χρόνια, έως τότε οι γονείς συχνά μπερδεύουν τα σημάδια με τις συνήθεις εφηβικές συμπεριφορές», λέει στην «Κ» η δρ Σοφία Μαρτινάκη, καθηγήτρια Κλινικής Κοινωνικής Εργασίας και επιστημονική συνεργάτιδα στο Αιγινήτειο, που έχει εκπονήσει το μεταδιδακτορικό της στο θέμα της ακούσιας νοσηλείας. «Εισαγωγή κάνουν και πιο μεγάλοι, γύρω στα 25 έτη, των οποίων οι οικογένειες έχουν φθάσει σε αδιέξοδο· δεν έχουν ίσως αποδεχθεί ούτε ψάξει το ενδεχόμενο ψυχικής ασθένειας, δικαιολογούν περίεργες αντιδράσεις, “είναι ερωτική απογοήτευση” ή “δεν άντεξε την πίεση του στρατού”, όμως σε κάποια μεγάλη κρίση θα οδηγηθούν στη λύση της ακούσιας νοσηλείας». Θα ακολουθήσουν κι άλλες στη διάρκεια της ζωής του, που συχνά θα συνδέονται με τη διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο, που επαναλαμβάνεται εξαιτίας της απουσίας οργανωμένων κοινοτικών δομών ψυχικής υγείας, που θα μπορούσαν να παρακολουθούν στενά τον ψυχικά πάσχοντα και να στηρίζουν την οικογένειά του.
«Δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι οι περισσότεροι ασθενείς δεν έχουν καλή οικονομική κατάσταση για να μπορούν να απευθύνονται σε ιδιώτες», υπενθυμίζει ο δρ Δημήτρης Κόντης, πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΨΝΑ και συντονιστής διευθυντής ψυχίατρος στο 4ο ψυχιατρικό τμήμα. «Επίσης υπάρχει μεγάλο πρόβλημα με τους ασθενείς από επαρχία, στους οποίους δίνουμε εξιτήριο, αλλά δεν έχουν στην περιοχή τους καμία δομή για να τους αναλάβει εκεί».
Η περιπέτεια
Η ακούσια νοσηλεία εξελίσσεται σε ένα τραύμα τόσο για τον ίδιο τον ασθενή όσο και για τα οικεία του πρόσωπα· η οικογένεια εξαναγκάζεται να τη ζητήσει, όμως εν συνεχεία κατατρύχεται από ενοχές. «Είναι χαρακτηριστικό ότι οι συγγενείς μάς ρωτάνε στα εξωτερικά ιατρεία πώς να ενεργοποιήσουν την ακούσια νοσηλεία, όταν όμως βλέπουν το περιπολικό έξω από το σπίτι τους και συνειδητοποιούν τι γίνεται, διαλύονται», διηγείται η δρ Μαρτινάκη, που έχει θητεία 32 χρόνων στο Αιγινήτειο. «Κατά κανόνα στην πρώτη – δεύτερη νοσηλεία οι συγγενείς είναι παρόντες, ακόμη κι οι φίλοι έρχονται τακτικά στα επισκεπτήρια», επισημαίνει. «Θέλουν να μάθουν ακριβή διάγνωση, πού οι ίδιοι μπορεί να ευθύνονται, αν είναι κληρονομικό, είναι πρόθυμοι να ξεκινήσουν ψυχοθεραπεία…». Στο πέρας των ετών το κλίμα αλλάζει. «Οταν πρόκειται για την 5η-6η νοσηλεία, οι συγγενείς μοιάζουν πιο απόμακροι, δεν συνοδεύουν καν στο περιπολικό, ακολουθούν μια πεπατημένη». Ωστόσο, η ίδια θεωρεί κρίσιμη τη στάση των σημαντικών άλλων στην εξέλιξη του ψυχικά ασθενούς. «Τα ψυχοφάρμακα μπορούν να ελέγξουν συμπτώματα, όπως το παραλήρημα ή τις ψευδαισθήσεις, όμως έχουν ελάχιστη επίδραση στο λεγόμενο “αρνητικά εκφραζόμενο συναίσθημα”», τονίζει. «Αν το άτομο ακούει συνεχώς γύρω του “είσαι τεμπέλης”, “γιατί δεν βρίσκεις δουλειά να βοηθάς στα έξοδα του σπιτιού;”, “δεν σε έχουμε δει ποτέ με κοπέλα”, τότε θα οδηγηθεί με μαθηματική ακρίβεια στην υποτροπή». Στο Αιγινήτειο ο μέσος όρος παραμονής είναι 20-22 μέρες.
Αύξηση περιστατικών
Δύο φορές την εβδομάδα, κατά την οποία εφημερεύει το Γενικό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, γίνονται πάνω από 20 εισαγωγές. «Εξ αυτών, το 70% είναι ακούσιες» επισημαίνει ο δρ Κόντης. Σύμφωνα με τα στατιστικά του ίδιου του νοσοκομείου, το 2022 πραγματοποιήθηκαν 1.831 ακούσιες νοσηλείες και 852 εκούσιες, ενώ το 2021 οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν 1.549 και 825. Σε βάθος χρόνου, δε, οι ακούσιες σημειώνουν αύξηση – από 1.251 το 2013 σε 1.831 το 2022. Από τους 2.683 ασθενείς που νοσηλεύτηκαν στο ΨΝΑ το 2022, μόνο για τους 1.587 ήταν η πρώτη φορά. Ο μεγάλος αριθμός των ακούσιων νοσηλειών συνδέεται αναμφισβήτητα με την πανδημία, γεγονός που παρατηρείται διεθνώς. Εχει όμως και άλλες αιτίες. «Μία εξ αυτών είναι ότι μέσω μιας ακούσιας νοσηλείας μπορεί ένας ψυχικά ασθενής να βρει κρεβάτι, δεδομένου ότι οι κλίνες οξείας νοσηλείας έχουν συν τω χρόνω δραματικά μειωθεί», αναφέρει στην «Κ» ο δρ Κόντης. «Για όσους μένουν δε σε επαρχιακές πόλεις, η εν λόγω διαδικασία είναι μονόδρομος». Αν είναι δύσκολο γενικά να πεισθεί κάποιος που χρήζει ψυχιατρικής βοήθειας να πάει στο νοσοκομείο, τα επιχειρήματα μοιάζουν να μην αρκούν όταν ξέρει ότι θα πρέπει να φύγει σε άλλη πόλη· ενώ σύνθετη είναι και η μεταφορά κάποιου που βιώνει ψυχωσικό επεισόδιο με ένα απλό επιβατικό αυτοκίνητο.
Οταν η εισαγωγή επιχειρείται για λάθος λόγους
Οσοι έχουν εργαστεί στα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας έχουν γίνει αυτόπτες μάρτυρες και αναγκαστικών εισαγωγών, των οποίων τα κίνητρα είναι διαφορετικά. «Εχει συμβεί να έρθει περιστατικό το οποίο οι ψυχίατροι έκριναν ότι δεν έχρηζε νοσηλείας, όπως και γραπτώς διαβιβάσαμε στον εισαγγελέα», σημειώνει η δρ Μαρτινάκη. «Επρόκειτο για κάποια καταγγελία από τη γειτονιά, με μάλλον εκδικητικά κίνητρα». Αντιστοίχως, υπήρξε στο παρελθόν η τάση ηλικιωμένοι –ειδικά αν είχαν και πρόβλημα άνοιας– να «παρκάρονται» σε ψυχιατρικά νοσοκομεία. «Ηταν συχνό κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών και των εορτών», θυμάται η δρ Μαρτινάκη, «μάλιστα οι συγγενείς χάνονταν και δεν ξέραμε σε ποιον να απευθυνθούμε». Ωστόσο, «μπορεί ένας ανοϊκός ηλικιωμένος να έχει κάποιο ψυχωσικό επεισόδιο και να χρήζει νοσηλείας», διευκρινίζει από την πλευρά του και ο δρ Κόντης. Για πολλούς αστέγους, η ακούσια νοσηλεία ήταν ο μόνος τρόπος να εξασφαλίσουν στέγη και φαγητό για μερικές μέρες…
«Στην Ελλάδα, το ποσοστό των ακούσιων νοσηλειών αποτελούσε ανέκαθεν το 70%-75% επί του συνόλου», σημειώνει στην «Κ» ο κ. Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου, συνταξιούχος ψυχίατρος. «Αποτελεί μια βίαιη λύση, που θα μπορούσε να αποφευχθεί αν διαθέταμε κοινοτικές δομές ψυχικής υγείας, μία ανά 100.000 κατοίκους, έτσι ώστε να υπάρχει μια σταθερή θεραπευτική σχέση ψυχιάτρου – ασθενούς και συνεχής παρακολούθηση των περιστατικών». Μέσω της σχέσης εμπιστοσύνης αλλά και της θεραπευτικής συνέχειας ο ασθενής θα μπορούσε να πεισθεί να νοσηλευτεί με τη θέλησή του ή, αν είναι ρεαλιστικό, να του χορηγηθεί κατ’ οίκον η θεραπευτική αγωγή. Ο ίδιος προσπάθησε να εφαρμόσει μια διαφορετική προσέγγιση όταν διετέλεσε διευθυντής στο 9ο Τμήμα του ΨΝΑ και στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας Αγίων Αναργύρων, τα οποία ήταν διασυνδεδεμένα. «Σταδιακά περιορίζαμε τις καθηλώσεις ασθενών στο 9ο ΨΝΑ και σε βάθος 2-3 ετών τις καταργήσαμε», θυμάται, «όπως σταματήσαμε να κλειδώνουμε και πόρτες». Τους ασθενείς που έπαιρναν εξιτήριο τους αναλάμβανε η διεπιστημονική ομάδα από το Κέντρο Ψυχικής Υγείας Αγίων Αναργύρων, εφόσον έμεναν σε περιοχές της δικαιοδοσίας του. «Το ποσοστό όσων χρειάζονταν ακούσια νοσηλεία “έπεσε” στο 27%», προσθέτει, «είχαν βέβαια προηγηθεί συστηματικές επισκέψεις κατ’ οίκον από τον ψυχίατρο και τον νοσηλευτή της ομάδας μας».
Σύμφωνα με στοιχεία της εποχής, το 2007 οι επισκέψεις των ενήλικων χρηστών στο ΚΨΥ έφτασαν τις 2.357, το 2008 τις 3.856, το 2009 τις 4.140, το 2012 είχαν φτάσει τις 6.609. Αντιστρόφως, οι επισκέψεις στο σπίτι το 2007 ήταν 195, το 2008 ανέβηκαν στις 801, το 2009 στις 1.047 και το 2012 έφτασαν τις 2.210. Παλιότερα, «πρότυπο» για τη διαχείριση των «δύσκολων» περιστατικών αποτελούσε η Μ. Βρετανία, «όπου το ποσοστό των ακούσιων επί του συνόλου ήταν μόλις 10%». Ωστόσο, «η σταδιακή υποστελέχωση και εκεί των δομών ψυχικής υγείας οδήγησε σε μεγάλη αύξηση, σήμερα η αναλογία των ακούσιων είναι 50%».
Οι αριθμοί
70%-75% των ψυχιατρικών νοσηλειών είναι αναγκαστικές.
1.831 ακούσιες νοσηλείες και 852 εκούσιες πραγματοποιήθηκαν το 2022 στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών. Το 2021 οι αντίστοιχοι αριθμοί ήταν 1.549 και 825.
1 προς 100.000 κατοίκους θα έπρεπε να είναι η αναλογία δομών ψυχικής υγείας ώστε να παρακολουθούνται σταθερά οι ασθενείς και να αποφεύγεται ο εγκλεισμός τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου